Witajcie na dzisiejszej lekcji online poświęconej niezwykłemu dziełu, które na stałe wpisało się w kanon polskiej sztuki i pamięci historycznej — „Bitwie pod Grunwaldem” Jana Matejki.

Podróż przez malarstwo historyczno-batalistyczne to nie tylko spotkanie z arcydziełem, lecz także z opowieściami o sile narodu, dumie i niezłomności. W XIX wieku, czasie zaborów i walki o tożsamość, dzieła takie jak obrazy Matejki czy powieści Sienkiewicza pełniły rolę duchowego przewodnika i przypominały o wielkich zwycięstwach Polaków.

Dziś poznamy nie tylko historię powstawania monumentalnego obrazu, ale także jego symbolikę oraz to, jak Matejko przedstawił narodowy mit Grunwaldu. Zastanowimy się również, dlaczego bitwa z 1410 roku, choć odległa w czasie, wciąż budzi emocje i inspiruje kolejne pokolenia.

Wiek XIX, nazywany wiekiem historyzmu, przyniósł ogromne zainteresowanie malarstwem batalistycznym. Obrazy przedstawiające bitwy malowało wielu wybitnych malarzy, między innymi: Piotr Michałowski, Juliusz Kossak, Maksymilian Gierymski czy Józef Brandt.

Batalistyka to przedstawianie scen bitewnych, oblężeń i życia obozowego w sztuce. Sceny batalistyczne mogą odnosić się do historii i współczesności, ale również być artystyczną projekcją wydarzeń fikcyjnych.

Najsłynniejszy polski obraz batalistyczny stworzył w latach 70. XIX wieku Jan Matejko. Przedstawił bitwę z 15 lipca 1410 roku odbywającą się na polach Grunwaldu. Dzieło nie jest wiernym odzwierciedleniem średniowiecznych realiów, a artystyczną wizją powstałą ponad 450 lat po wydarzeniu. Jan Matejko od młodości myślał o przedstawieniu wydarzeń z 1410 roku i kilkakrotnie podejmował ten temat. W wieku 17 lat namalował obraz Władysław Jagiełło z Witoldem modlący się przed bitwą pod Grunwaldem.

Mając 23 lata stworzył akwarelę Władysław Jagiełło na pobojowisku grunwaldzkim (Muzeum Narodowe w Krakowie, Dom Jana Matejki). Pracę nad wielkoformatowym obrazem Bitwa pod Grunwaldem rozpoczął w 1872 roku – z tego roku pochodzą pierwsze szkice, dzieło ukończył w 1878 roku.

Przebieg pracy nad obrazem

• W 1875 roku Matejko zakupił grube, francuskie, tkane bez szwu w jedną wielką płachtę płótno, które naciągnął na blejtram o wymiarach 426,5 cm x 987,5 cm.
• Artysta wykonywał liczne studia towarzyszące malowaniu, jeździł do stadnin w Gumniskach, Krasiczynie, Krzesławicach.
• Wykonywał rysunki uzbrojenia i militariów, które oglądał w kolekcjach, pożyczał lub kupował.
• Na przełomie września i października 1877 roku odbył podróż na tereny bitwy grunwaldzkiej oraz do zamku w Malborku. Po powrocie uzupełnił i skorygował obraz według nowych pomysłów.
• W lutym 1878 roku jeszcze nie ukończony obraz Matejko sprzedał za sumę 45 000 złotych rubli.
• 22 września 1878 roku obraz został przeniesiony do sali magistratu krakowskiego; płótno nawinięte na walec dźwigało 10 osób.
• 28 września obraz został po raz pierwszy pokazany publiczności.
• 28 października 1878 roku na uroczystym bankiecie wręczono Matejce berło – symbol władzy nad duchem narodu.
• Od 1878 roku obraz rozpoczął podróże po Europie. Wystawiono go w Wiedniu, Warszawie, Petersburgu, Berlinie, Lwowie i Bukareszcie, a wiosną 1880 pokazywany był na Wystawie Światowej w Paryżu.

Publiczna prezentacja obrazu w Krakowie była wielkim wydarzeniem. Odbiciem towarzyszących pokazowi nastrojów jest
wiersz Marii Konopnickiej „Grunwald” (fragment):

Z drogi! z drogi
tej przeszłości, i z nicości

Cała krwawa,
Zmartwychwstawa,
Jak zwycięstwa duch!
Oto grzmiąc, jak orkan, leci
Zawierucha tych stuleci,
Co pod zbroją
Wrzące stoją,
Śledząc mieczów ruch.
Uskrzydlona i pancerna,
Hasłom bratnim jak
śmierć wierna,
W pole klęski
Zastęp męski

Z różnych wiedzie stron…
I nie zgadnie wróg krzyżacki,
Czy go miecz dosięże lacki,
Czy go ramię
Czecha złamie,
U Litwina nóg.
Stal goreje, oszczep chrzęści,
Topór warczy w chrobrej pięści…
Tam pierś naga
Tchnieniem smaga,
Nim dłoń zmierzy cios…