Napoleon Bonaparte, Legiony Polskie, walki w kampanii napoleońskiej, a szczególnie bitwa pod Somossierą i wizerunek szwoleżera zajmują wyjątkowe miejsce w zbiorowej pamięci Polaków, będąc tematem literatury i sztuki.

Cesarz Napoleon rozbudził i podtrzymywał w Polakach wiarę w odzyskanie niepodległości. Postrzegany był jako zesłany przez Boga wybawiciel narodu polskiego. Mimo niespełnionych nadziei, legenda napoleońska trwała przez cały XIX wiek, nawiązania do niej odnajdziemy również w dziełach z wieku XX.

Wybierzcie się z nami na poszukiwania Napoleońskich śladów w sztuce polskiej….

Choć wątek napoleoński jest jednym z wielu w „Panu Tadeuszu”, Mickiewicz przedstawia rok 1812 jako czas wielkich nadziei Polaków związanych z wyprawą Napoleona na Rosję.

Fragment do analizy:

Wszyscy pewni zwycięstwa,
wołają ze łzami:
Bóg jest z Napoleonem,
Napoleon z nami!
O wiosno! kto cię widział
wtenczas w naszym kraju,
Pamiętna wiosno wojny,
wiosno urodzaju,
O wiosno, kto cię widział
jak byłaś kwitnąca
Zbożami i trawami
a ludźmi błyszcząca,
Obfita we zdarzenia,
nadzieją brzemienna!

Pytania:

1. Co wyraża nadzieję Polaków w tym fragmencie?
2. Jakie emocje towarzyszą bohaterom?

Udział polskich żołnierzy w walkach u boku Napoleona obrósł romantyczną legendą
utrwalaną w literaturze i sztukach plastycznych. To artystyczne świadectwa mówiące o bohaterstwie w walce o wolność ojczyzny.
30 listopada 1808 roku miała miejsce bitwa pod Somosierrą, w której oddział polskich szwoleżerów pod dowództwem Jan Kozietulskiego zdobył wąwóz i otworzył Napoleonowi drogę do Madrytu.

Bitwę w wierszu „Wąwóz Samosierry” przedstawiła Maria Konopnicka:

Fragment do analizy:

A czyjeż to imię rozlega się sławą,
Kto walczy za Francję z Hiszpanami krwawo?
To konnica polska, sławne szwoleżery
Zdobywają cudem wąwóz Somosierry.

Do przemyślenia/ dyskusji:

• Jakie cechy polskich żołnierzy są podkreślane w tym fragmencie?
• Dlaczego bitwa pod Somosierrą stała się legendą?

Jako pierwsze dzieło na warsztat analityka weźmy „Transparent na cześć Napoleona, 1807, Muzeum Narodowe w Warszawie.

​

Graficzna apoteoza Napoleona wykonana została na podstawie malarskiego pierwowzoru Jana Bogumiła Plerscha.
Elementy alegoryczne i symboliczne w niej zawarte:
• medalion z profilowym popiersiem Napoleona na obłoku; ujęcie profilowe nawiązuje do przedstawień starożytnych cesarzy na
monetach i medalach;
• wieniec laurowy na głowie, symbol chwały i zwycięstwa wywodzący się ze starożytności; w Grecji ozdabiano nim głowy
zwycięzców w igrzyskach, w Rzymie upowszechnił się zwyczaj wieńczenia laurem cesarzy i zwycięskich wodzów;
• popiersie Napoleona otoczone jest kołem promieni, światło i blask związany ze świętością;
• nad Napoleonem geniusz Sławy dmący w dwie trąby;
• pod medalionem francuski orzeł z piorunem;
• po lewej klęcząca kobieta – Polonia z herbami Polski i Litwy, wypowiada słowa spes in te (w Tobie nadzieja);
• po prawej uskrzydlony geniusz zdejmujący płytę nagrobną z napisem resurgam (zmartwychwstanę, powstanę);
• z grobu powstaje zbrojny rycerz o rysach dyrektora Teatru Narodowego Wojciecha Bogusławskiego;
• między postaciami ofiarny ołtarz z płonącym ogniem;
• na dole ryciny tekst Ludwika Osińskiego, który był odśpiewany podczas przedstawienia dla Napoleona:

Tak Polska z losów kolei
Z gruzów swoich ożywiona
Ujrzała cel swych nadziei
Wielkiego Napoleona.
Mąż Wielki zrządził tę zmianę
Zdumiewa się ziemia cała
Ledwie opuścił Sekwanę
Już Go zwycięzcą Wisła ujrzała.

Omawiając obraz związane z legendą Napoleona nie można pominąć „Bitwy pod Somosierrą” Piotra Michałowskiego (1837,
Muzeum Narodowe w Krakowie).

Szarża pod Somosierrą, mimo że trwała tylko około 10 minut, jest romantycznym mitem opisywanym
we wspomnieniach, utworach literackich i przedstawianym w sztuce.
Motyw Somosierry wielokrotnie i w oryginalny sposób podejmował Piotr Michałowski.
Bitwa pod Somosierą Piotra Michałowskiego to nie realistyczna opowieść o bitwie, a dramatyczne oddanie jej atmosfery.
Jej cechy to:
• pionowy format, nietypowy dla scen bitewnych;
• wąski kadr, stłoczenie postaci;
• ukazanie ułanów od tyłu; dzięki tej perspektywie widz staje się uczestnikiem i wraz z żołnierzami pnie się zygzakiem w górę wąwozu;
• brak wyodrębnienia poszczególnych postaci; szarżę przeprowadza jednorodna masa ułanów, bohaterem jest cały oddział,
zbiorowość, a nie jednostki;
• nieokreślona przestrzeń i miejsce bitwy; spowity w kurzu i mgle krajobraz jest niewyraźny;
• pominięcie detalów uzbrojenia, fizjonomii postaci;
• szkicowość przedstawienia, gruba faktura, swobodnie kładziona farba (impasty).

Czas na Ciebie! Po przeanalizowaniu obu dzieł, przedstaw na kartce w sposób graficzny hasło „spes in te” (w Tobie nadzieja)